Noel Baba Kilisesi’nde tarihi buluntular: Mezar ve ayak iziAntalya Kültür Varlıkları Müdafaa Bölge Konseyi Lideri Prof. Dr. Osman Eravşar, 1,6 trilyon dolarlık bedeliyle dünyanın en kıymetli markası; geyiklerin kızağını sürdüğüne ve meskenlerin bacalarından girip çocuklara armağanlar dağıttığına inanılan, Antalya’da doğmuş ve hayatış, ‘Noel Baba’ olarak bilinen Aziz Nikolaos‘un ismini taşıyan Demre’deki kilisede büyük kıymete sahip yeni keşifleri deklare etti.
Kurul Lideri Prof. Dr. Osman Eravşar, kilisenin, Orta Çağ devrinde denizin yükselmesiyle sular altında kalan Aziz Nikolaos’un psikopos olduğu erken periyot kilisesinin üzerine 7’nci- 8’inci yüzyılda yapıldığına dikkat çekti. Eravşar, yeni keşiflerin Aziz Nikolaos’un yaşadığı periyoda ilişkin alüvyonlar altında kalan erken devir kilisesine ilişkin olduğunu söylemiş oldu.
‘Restorasyon bu sene başladı’
Kültür ve Turizm Bakanlığı’na ilişkin ‘anıt müze’ pozisyonundaki Aziz Nikolaos Kilisesi’nde projesi geçen senelerda onaylanan onarımın bu sene başladığını hatırlatan Eravşar, “Ancak onarım, yeni bilgi ve bulgulara bağlı olarak projesi her vakit değişebilir. Bu süreci bu yapıda yaşadık ve başarılı bir biçimde götürdük. Onarım sırasında bilhassa kilisenin taban döşemelerinde birtakım tamir ve yenilemeler yapılacaktı. 1970’li senelerda bu yapı ziyarete açıldığında taban içerisinde birtakım yerler harçla doldurulmuş, düzeltilmiş. Bunlar kaldırılacaktı ve tekniğine uygun daha düzgün bir düzenleme yapılacaktı” dedi.
‘O periyoda ilişkin birinci bulgu’
Aziz Nikolaos’un yaşadığı 3-4’üncü yüzyıldaki kilisenin Akdeniz’de suların yükselmesi ve alüvyonlarla kapsanması kararı 7-8 metre gömülmesi daha sonrası şu anki kilisesinin 7’nci- 8’inci yüzyılda inşa edildiğine dikkat çeken Eravşar, ayak bastığı tabana ulaşıldığını deklare etti. Varlığını 1910’daki fotoğraftan bildikleri kilisenin naos (ana) kısmında bulunan amona (görünmeyen yaratıcı güç) rastlandığını belirten Eravşar, şunları kaydetti:
“Bu da en azından çizgisel olarak yüzeyde gösterilecekti. Onun olduğu yerde 1970’lerde atılan şap taban döşemesi kaldırılınca altında ‘ne var’ diye bir hafriyat çalışması yapıldı. Sonuçta erken periyoda ilişkin, kilisenin 4’üncü yüzyıla ilişkin bir taban döşemesi ortaya çıktı. Şu anki kilise ise daha geç tarihindeki. Erken devir yapısının çeşitli yerlerinde mimari birtakım izleri var lakin döşeme manasında izi yoktu. Bu ortaya çıkan, tahminen daha erken tarihindeki bir döşeme. Kazıyı yapan arkadaşlarımız bunun yayınını hazırlıyor. Aslında yaşadığı periyodun yeri burası ve kuvvetle olası Aziz Nikolaos’un ayağının bastığı taban döşemesinden bahsediyoruz. Bu son derece kıymetli bir keşif, o periyoda ilişkin birinci bulgu. ötürüsıyla bu kilisenin mimarlık tarihi ve onun ikonografik pahasını bir nebze daha artıracak bir keşif olarak görüyoruz. Bunun üzeri muhakkak bir teknikle kapatılacak ve sergilemeye hazır hale getirilecek.”
‘Aziz Nikolaos’un muhtemelen kabri açılmış’
Eravşar, Kudüs’te Hz. İsa‘nın çarmıha gerilip, mezar olarak konulduğu yerden göğe yükseldiğine inanılan Kutsal Kabir Kilisesi’ndekine benzeri mimarinin tespiti ve buradan yola çıkarak Aziz Nikolaos’un mezarının yeriyle ilgili şu ana kadar en kıymetli keşif ve bulguya ulaşıldığını da deklare etti. 14’üncü yüzyıldaki Haçlı Seferleri’nde kentlerine kutsiyet kazandırmak için Barili tüccarların, bu kilisede Aziz Nikolaos’a ilişkin mezardaki rölikleri (Hristiyanlıkta İsa, aziz ve azizelerle bağlantılı ya da onlardan arta kalan kutsal eşya ya da parçalar), kemikleri alıp İtalya’ya götürdüklerini, birebir periyot Venedikliler tarafınca da diğer röliklerin alındığını aktaran Eravşar, keşfi şu biçimde anlattı:
Bu esnada kilisede bir tahribat olmuş. Yani Aziz Nikolaos’un muhtemelen kabri açılmış, kemikleri alınmış ve bugün ona ilişkin olduğu söylenen lahit şapel de yan tarafında bir nişin içerisine yerleştirilmiş. Tabi bu lahdin özgün yeri bana nazaran orası değil açıkçası. Muhtemelen lahit diğer bir yerde bulunuyordu. Bu da kilisenin içerisinde özel bir yer olmalıydı. Şapelin içerisindeki en özel yer ise şapelin kubbeyle örtülü üç apsisli bir kısmı var, orası olduğunu düşünüyorum, ortadaki kısım. Ve apsisin cephesinde de son onarım çalışmalarında çıktı, bir pantokrator İsa (Hz. İsa’nın sol elinde Kitâb-ı Kutsal tutarken sağ eliyle takdis işareti yapar biçimde tasvir edildiği sahne) freski tespit edildi. Bu da yeni çıktı. ötürüsıyla bu da buranın özel bir yer olduğunu gösteriyor.
Kurul Lideri Eravşar, kubbedeki açıklıkla ilgili şu biçimde konuştu:
bir daha onarım projesinde ve projeyi hazırlayanlar ve danışmanlık hizmeti verenler bu apsisin önündeki kubbenin ortasının açık olduğunu, bunun kapatılması gerektiğini bize tabir etti. Lakin biz heyet olarak buna karşı çıktık. Zira onarımda bir unsur var, faraziyenin başladığı yerde onarım durur. Bunun ‘kapatılmadığını, Rusların yarım bıraktığını’ söz ettiler. Aslında o denli bir şey yok, her taraf tamamlanmış lakin küçücük bir kısım yarım bırakılmış olamaz. Buranın kapatılması istendi fakat biz uygun bulmadık ve bu formuyla bırakılmasını istedik. Bu kısımda kubbenin açıklığının tam düştüğü yerde tabanı büsbütün bozulmuş ve farklı olarak etrafında da küçük galeriler var. Tabi bunun kararında, ‘Bu ne olabilir’ sorusunu sordum ve şunu fark ettim; Gibisi bir yaklaşım aslında Kudüs’teki Kutsal Kabir Kilisesi’nde de var. Kutsal Kabir Kilisesi’nde Hz. İsa’nın çarmıhtan daha sonra konulduğu kabrin tam üzerine gelen kısımda bir açıklık var. Ortodoksların en kutsal kabul ettiği merasimler Paskalya’da, ekinoks vakti 21 Mart’ta üstteki açıklıktan düşen ışık Hz. İsa’nın kabrinin üzerine dikey olarak düşecek ve Ortodoks rahiplerden birisi kabrin içine girerek düşen o kutsal ışığı muma yansıtır, mumu yakar, o mumu da daha sonra öteki şapel mensuplarına dağıtır.
‘Özel bir yer olduğunu bize işaret ediyor’
Ritüelin benzerinin, Aziz Nikolaos Kilisesi’nde de olduğunu kestirim ettiğini aktaran Eravşar, “Bu üstü açık kubbenin de bu hedefle yapıldığını düşünüyorum. Gerçekten kubbenin altına gelen kısımda taban bir daha bozulmuş. 1970’lerde kalın bir harç katmanıyla kapatılmış. Şu an için orada hafriyat yapılmadı ancak kalan izlerden bunun etrafında Yunanca yazıtların olduğunu da görüyoruz. Yazıtlar tabanda yalnızca orada var. Burasının özel bir yer olduğunu bize işaret ediyor. Yani artık bu şöyleki bir mana söz ediyor. Musevilikten başlayan ve Hristiyanlığa geçen, kıyamet kopunca kutsal mabede yakın olma isteği burada da kelam konusu. Ondan dolayı buraya gömüldüğünü düşünüyoruz. ötürüsıyla kuvvetle mümkün Aziz Nikolaos’un kabrinin olduğu yer burasıydı ve Kutsal Kabir Kilisesi’ndeki ritüel burada da vardı. Bunun Ortodoks dünyası için son derece kıymetli bir nitelik olduğunu düşünüyorum. En değerli keşif ve bulgu bu” dedi.
Şu an Aziz Nikolaos’un röliklerinin bir kısmının İtalya’da bir kısmının da Antalya Müzesi’nde sergilendiğini kaydeden Eravşar, şu biçimde devam etti:
Ona ilişkin olduğu söylenen, kuvvetle mümkün öteki kemikleri de olmalı yahut en azından ikonografik öbür modüller çıkabilir. Tabi kilise bugün özel bir pozisyona sahip, maalesef bulunduğu bölgede deniz suyu yükselmesi sebebiyle erken periyoda ilişkin kilise, deniz kodunun neredeyse 2 metre kadar altında. Bu da su baskınlarına vakit zaman sebep veriyor. Bu bölgede Akdeniz’in sularının yükselmesi kararında da alüvyonlar kiliseyi doldurmuş. Ne kadar aşağıda olduğunu tam bilemiyoruz. Fakat bu bölgede bir jeofizik araştırması yapılırsa bulabilir miyiz, bana kalırsa o da soru işareti. Zira jeofizik araştırmaların birtakım çeldiricileri var, bunlardan biri alandaki nem. Şayet ağır bir nem, su var ise sonuç alınamıyor. Bu durumda geriye yapabileceğimiz tek şey, o alanda hafriyat çalışmaları yapmak. Bunlar gelecek vakit içinderda hafriyat liderleri tarafınca yapılırsa, bu bilgiler daha somut biçimde ortaya çıkar ve bizler de yeni şeyler öğrenmiş oluruz.
‘Lahidin etrafında mum yakıyorlar’
Kilise ortasında balık pulları ve akanthus yapraklarıyla süslü, ‘Noel Baba’ya ilişkin olduğu düşünülen lahdin ise 14’üncü yüzyılda Barililer tarafınca röliklerinin alındığı devirde yerinden çıkarılarak, diğer alana taşındığını düşündüklerini söyleyen Eravşar, “En kıymetli tahribat maalesef burada, ziyaretçilerden kaynaklanıyor. Her gelen kutsal kabul edildiği için buradan bir parçayı koparıp götürmek istiyor. Öteki taraftan mum yakıyorlar bu lahdin etrafında. Onun isleri ve yağı buraları kirletiyor. bir daha bunların tekniğine uygun paklık çalışmaları yapıldı” diye konuştu.
‘Noel Baba’nın son mekanı’
Tüm dünyanın ‘Noel Baba’ olarak tanıdığı Aziz Nikolaos, Likya Birliği Meclis Binası’na mesken sahipliği yapan periyodun değerli liman kentlerinden Patara’da, M.S. 300 yılında varlıklı bir buğday tüccarının oğlu olarak dünyaya geldi. Kaş ilçesindeki Patara’dan Demre ilçesindeki Myra’ya geçen Aziz Nikolaos, uzun yıllar burada yaşadı ve psikoposluk yaptı. Myra Piskoposu olarak 365 yılının 6 Aralık günü 65 yaşında öldüğüne inanılan Aziz Nikolaos’un, Demre’de ismini taşıyan Aziz Nikolaos Kilisesi, Hristiyan dünyasında bilhassa Ortodokslar için epeyce büyük bir kutsal pahaya sahip. Her yıl binlerce turist burayı ziyaret ediyor. Kilise duvarlarında Aziz Nikolaos’a ilişkin freskler yer alırken, bir de ona ilişkin olduğu düşünülen balık pulları ve akanthus yapraklarıyla süslü Roma Devri’ne ilişkin bir lahit bulunuyor.
Kurul Lideri Prof. Dr. Osman Eravşar, kilisenin, Orta Çağ devrinde denizin yükselmesiyle sular altında kalan Aziz Nikolaos’un psikopos olduğu erken periyot kilisesinin üzerine 7’nci- 8’inci yüzyılda yapıldığına dikkat çekti. Eravşar, yeni keşiflerin Aziz Nikolaos’un yaşadığı periyoda ilişkin alüvyonlar altında kalan erken devir kilisesine ilişkin olduğunu söylemiş oldu.
‘Restorasyon bu sene başladı’
Kültür ve Turizm Bakanlığı’na ilişkin ‘anıt müze’ pozisyonundaki Aziz Nikolaos Kilisesi’nde projesi geçen senelerda onaylanan onarımın bu sene başladığını hatırlatan Eravşar, “Ancak onarım, yeni bilgi ve bulgulara bağlı olarak projesi her vakit değişebilir. Bu süreci bu yapıda yaşadık ve başarılı bir biçimde götürdük. Onarım sırasında bilhassa kilisenin taban döşemelerinde birtakım tamir ve yenilemeler yapılacaktı. 1970’li senelerda bu yapı ziyarete açıldığında taban içerisinde birtakım yerler harçla doldurulmuş, düzeltilmiş. Bunlar kaldırılacaktı ve tekniğine uygun daha düzgün bir düzenleme yapılacaktı” dedi.
‘O periyoda ilişkin birinci bulgu’
Aziz Nikolaos’un yaşadığı 3-4’üncü yüzyıldaki kilisenin Akdeniz’de suların yükselmesi ve alüvyonlarla kapsanması kararı 7-8 metre gömülmesi daha sonrası şu anki kilisesinin 7’nci- 8’inci yüzyılda inşa edildiğine dikkat çeken Eravşar, ayak bastığı tabana ulaşıldığını deklare etti. Varlığını 1910’daki fotoğraftan bildikleri kilisenin naos (ana) kısmında bulunan amona (görünmeyen yaratıcı güç) rastlandığını belirten Eravşar, şunları kaydetti:
“Bu da en azından çizgisel olarak yüzeyde gösterilecekti. Onun olduğu yerde 1970’lerde atılan şap taban döşemesi kaldırılınca altında ‘ne var’ diye bir hafriyat çalışması yapıldı. Sonuçta erken periyoda ilişkin, kilisenin 4’üncü yüzyıla ilişkin bir taban döşemesi ortaya çıktı. Şu anki kilise ise daha geç tarihindeki. Erken devir yapısının çeşitli yerlerinde mimari birtakım izleri var lakin döşeme manasında izi yoktu. Bu ortaya çıkan, tahminen daha erken tarihindeki bir döşeme. Kazıyı yapan arkadaşlarımız bunun yayınını hazırlıyor. Aslında yaşadığı periyodun yeri burası ve kuvvetle olası Aziz Nikolaos’un ayağının bastığı taban döşemesinden bahsediyoruz. Bu son derece kıymetli bir keşif, o periyoda ilişkin birinci bulgu. ötürüsıyla bu kilisenin mimarlık tarihi ve onun ikonografik pahasını bir nebze daha artıracak bir keşif olarak görüyoruz. Bunun üzeri muhakkak bir teknikle kapatılacak ve sergilemeye hazır hale getirilecek.”
‘Aziz Nikolaos’un muhtemelen kabri açılmış’
Eravşar, Kudüs’te Hz. İsa‘nın çarmıha gerilip, mezar olarak konulduğu yerden göğe yükseldiğine inanılan Kutsal Kabir Kilisesi’ndekine benzeri mimarinin tespiti ve buradan yola çıkarak Aziz Nikolaos’un mezarının yeriyle ilgili şu ana kadar en kıymetli keşif ve bulguya ulaşıldığını da deklare etti. 14’üncü yüzyıldaki Haçlı Seferleri’nde kentlerine kutsiyet kazandırmak için Barili tüccarların, bu kilisede Aziz Nikolaos’a ilişkin mezardaki rölikleri (Hristiyanlıkta İsa, aziz ve azizelerle bağlantılı ya da onlardan arta kalan kutsal eşya ya da parçalar), kemikleri alıp İtalya’ya götürdüklerini, birebir periyot Venedikliler tarafınca da diğer röliklerin alındığını aktaran Eravşar, keşfi şu biçimde anlattı:
Bu esnada kilisede bir tahribat olmuş. Yani Aziz Nikolaos’un muhtemelen kabri açılmış, kemikleri alınmış ve bugün ona ilişkin olduğu söylenen lahit şapel de yan tarafında bir nişin içerisine yerleştirilmiş. Tabi bu lahdin özgün yeri bana nazaran orası değil açıkçası. Muhtemelen lahit diğer bir yerde bulunuyordu. Bu da kilisenin içerisinde özel bir yer olmalıydı. Şapelin içerisindeki en özel yer ise şapelin kubbeyle örtülü üç apsisli bir kısmı var, orası olduğunu düşünüyorum, ortadaki kısım. Ve apsisin cephesinde de son onarım çalışmalarında çıktı, bir pantokrator İsa (Hz. İsa’nın sol elinde Kitâb-ı Kutsal tutarken sağ eliyle takdis işareti yapar biçimde tasvir edildiği sahne) freski tespit edildi. Bu da yeni çıktı. ötürüsıyla bu da buranın özel bir yer olduğunu gösteriyor.
Kurul Lideri Eravşar, kubbedeki açıklıkla ilgili şu biçimde konuştu:
bir daha onarım projesinde ve projeyi hazırlayanlar ve danışmanlık hizmeti verenler bu apsisin önündeki kubbenin ortasının açık olduğunu, bunun kapatılması gerektiğini bize tabir etti. Lakin biz heyet olarak buna karşı çıktık. Zira onarımda bir unsur var, faraziyenin başladığı yerde onarım durur. Bunun ‘kapatılmadığını, Rusların yarım bıraktığını’ söz ettiler. Aslında o denli bir şey yok, her taraf tamamlanmış lakin küçücük bir kısım yarım bırakılmış olamaz. Buranın kapatılması istendi fakat biz uygun bulmadık ve bu formuyla bırakılmasını istedik. Bu kısımda kubbenin açıklığının tam düştüğü yerde tabanı büsbütün bozulmuş ve farklı olarak etrafında da küçük galeriler var. Tabi bunun kararında, ‘Bu ne olabilir’ sorusunu sordum ve şunu fark ettim; Gibisi bir yaklaşım aslında Kudüs’teki Kutsal Kabir Kilisesi’nde de var. Kutsal Kabir Kilisesi’nde Hz. İsa’nın çarmıhtan daha sonra konulduğu kabrin tam üzerine gelen kısımda bir açıklık var. Ortodoksların en kutsal kabul ettiği merasimler Paskalya’da, ekinoks vakti 21 Mart’ta üstteki açıklıktan düşen ışık Hz. İsa’nın kabrinin üzerine dikey olarak düşecek ve Ortodoks rahiplerden birisi kabrin içine girerek düşen o kutsal ışığı muma yansıtır, mumu yakar, o mumu da daha sonra öteki şapel mensuplarına dağıtır.
‘Özel bir yer olduğunu bize işaret ediyor’
Ritüelin benzerinin, Aziz Nikolaos Kilisesi’nde de olduğunu kestirim ettiğini aktaran Eravşar, “Bu üstü açık kubbenin de bu hedefle yapıldığını düşünüyorum. Gerçekten kubbenin altına gelen kısımda taban bir daha bozulmuş. 1970’lerde kalın bir harç katmanıyla kapatılmış. Şu an için orada hafriyat yapılmadı ancak kalan izlerden bunun etrafında Yunanca yazıtların olduğunu da görüyoruz. Yazıtlar tabanda yalnızca orada var. Burasının özel bir yer olduğunu bize işaret ediyor. Yani artık bu şöyleki bir mana söz ediyor. Musevilikten başlayan ve Hristiyanlığa geçen, kıyamet kopunca kutsal mabede yakın olma isteği burada da kelam konusu. Ondan dolayı buraya gömüldüğünü düşünüyoruz. ötürüsıyla kuvvetle mümkün Aziz Nikolaos’un kabrinin olduğu yer burasıydı ve Kutsal Kabir Kilisesi’ndeki ritüel burada da vardı. Bunun Ortodoks dünyası için son derece kıymetli bir nitelik olduğunu düşünüyorum. En değerli keşif ve bulgu bu” dedi.
Şu an Aziz Nikolaos’un röliklerinin bir kısmının İtalya’da bir kısmının da Antalya Müzesi’nde sergilendiğini kaydeden Eravşar, şu biçimde devam etti:
Ona ilişkin olduğu söylenen, kuvvetle mümkün öteki kemikleri de olmalı yahut en azından ikonografik öbür modüller çıkabilir. Tabi kilise bugün özel bir pozisyona sahip, maalesef bulunduğu bölgede deniz suyu yükselmesi sebebiyle erken periyoda ilişkin kilise, deniz kodunun neredeyse 2 metre kadar altında. Bu da su baskınlarına vakit zaman sebep veriyor. Bu bölgede Akdeniz’in sularının yükselmesi kararında da alüvyonlar kiliseyi doldurmuş. Ne kadar aşağıda olduğunu tam bilemiyoruz. Fakat bu bölgede bir jeofizik araştırması yapılırsa bulabilir miyiz, bana kalırsa o da soru işareti. Zira jeofizik araştırmaların birtakım çeldiricileri var, bunlardan biri alandaki nem. Şayet ağır bir nem, su var ise sonuç alınamıyor. Bu durumda geriye yapabileceğimiz tek şey, o alanda hafriyat çalışmaları yapmak. Bunlar gelecek vakit içinderda hafriyat liderleri tarafınca yapılırsa, bu bilgiler daha somut biçimde ortaya çıkar ve bizler de yeni şeyler öğrenmiş oluruz.
‘Lahidin etrafında mum yakıyorlar’
Kilise ortasında balık pulları ve akanthus yapraklarıyla süslü, ‘Noel Baba’ya ilişkin olduğu düşünülen lahdin ise 14’üncü yüzyılda Barililer tarafınca röliklerinin alındığı devirde yerinden çıkarılarak, diğer alana taşındığını düşündüklerini söyleyen Eravşar, “En kıymetli tahribat maalesef burada, ziyaretçilerden kaynaklanıyor. Her gelen kutsal kabul edildiği için buradan bir parçayı koparıp götürmek istiyor. Öteki taraftan mum yakıyorlar bu lahdin etrafında. Onun isleri ve yağı buraları kirletiyor. bir daha bunların tekniğine uygun paklık çalışmaları yapıldı” diye konuştu.
‘Noel Baba’nın son mekanı’
Tüm dünyanın ‘Noel Baba’ olarak tanıdığı Aziz Nikolaos, Likya Birliği Meclis Binası’na mesken sahipliği yapan periyodun değerli liman kentlerinden Patara’da, M.S. 300 yılında varlıklı bir buğday tüccarının oğlu olarak dünyaya geldi. Kaş ilçesindeki Patara’dan Demre ilçesindeki Myra’ya geçen Aziz Nikolaos, uzun yıllar burada yaşadı ve psikoposluk yaptı. Myra Piskoposu olarak 365 yılının 6 Aralık günü 65 yaşında öldüğüne inanılan Aziz Nikolaos’un, Demre’de ismini taşıyan Aziz Nikolaos Kilisesi, Hristiyan dünyasında bilhassa Ortodokslar için epeyce büyük bir kutsal pahaya sahip. Her yıl binlerce turist burayı ziyaret ediyor. Kilise duvarlarında Aziz Nikolaos’a ilişkin freskler yer alırken, bir de ona ilişkin olduğu düşünülen balık pulları ve akanthus yapraklarıyla süslü Roma Devri’ne ilişkin bir lahit bulunuyor.