Cemre Yoldaş: “ÖNGÖRÜLMEYEN BORSA’NIN ÖNGÖRÜLEBİLEN MAHZURLARI

A

amazing

New member
Cemre Yoldaş: “ÖNGÖRÜLMEYEN BORSA’NIN ÖNGÖRÜLEBİLEN MAHZURLARI “Troya’da Kassandra isminde pek zeki ve hoş bir kız yaşarmış. Kassandra, Troya hükümdarı Priamos ve kraliçe Hekabe’nin kızı, Hektor ve Paris’in ise fazlaca pahalı kız kardeşiymiş. Kassandra’nın tek isteği geleceği nazaranbilen bakire bir rahibe olmakmış. Günlerden bir gün Zeus ile Leto’nun çocuğu Apollon, Kassandra’yı görmüş ve onu epeyce beğenmiş. Apollon, Kassandra’nın en büyük isteğini öğrenmiş ve şayet kendisiyle birlikte olursa kâhinlik özelliğini Kassandra’ya armağan edebileceğini söylemiş.

Kassandra, Apollon ile bir arada olabileceğini söylemiş ve bu biçimdece geleceği gorebilme yeteneğine sahip olmuş. Lakin yeteneği aldıktan daha sonra rahibe olmak isteğini söyleyerek Apollon ile bir arada olmamış. Bu duruma pek sonlanan Apollon, Kassandra’nın ağzını tükürerek verdiği armağanı etkisiz kılmış. Apollon, yalnızca bununla yetinmemiş, geleceği görse bile kimsenin Kassandra’ya inanmamasını, bir bayan olarak aşağılanarak rahibe olamamasını dileyerek onu lanetlemiş.

Apollon’un laneti Kassandra’yı hiç rahat bırakmamış. Troya savaşı olmadan evvel savaşın sonuçları hakkında herkesi uyarmaya çalışmış lakin kimseye kendini inandıramamış. O da bir köşede geleceğin getireceği bütün kötülükleri bilerek; savaşı ve sonuçlarını hiç bir şey yapamadan bir defa daha izlemek zorunda kalmış. Savaş bitmiş ve Kassandra’nın söylemiş olduği üzere Troya düşmüş. Lakin lanet bununla bitmemiş. Kassandra, savaş daha sonrasında tapınakta bir Yunan askerinin tecavüzüne uğrayarak rahibe olma umutlarını büsbütün yitirmiş, Yunan güçlerine komuta eden Sparta hükümdarı Agamemnon’a savaş esiri olarak satılıp onun cariyesi olmuş ve en sonunda Agamemnon karısı tarafınca öldürülmüş…”

Oscar Wilde, Dorian Gray’ın Portresi isimli yapıtında “bilmek felaket getirir” demiştir. Kassandra için de durum hayli farksız değildi. Gelecekte olan şeyleri biliyordu lakin bilmek hiç bir felakete pürüz olmuyordu. Hatta gerçekleşmeden gördükleri şeyleri gerçekleşirken de izlemek zorunda kalıyor ve ıstırabına ıstırap ekliyordu. Bir manada Kassandra, geleceği görme gücüyle yıkımları önlemeye çalışan ancak kelamını kimseye dinletemediği için başına gelen belalardan iki misli etkilenip üzülen şuurun dramını simgelemektedir. Bu yüzden, uzağı bakılırsan şuurlu insanın dramını anlatabilmek için psikoloji literatüründe “Kassandra Kompleksi” ya da “Kassandra Sendromu” sözü kullanılmaktadır. Kassandra Sendromunda beşerler kaçınılmaz sonu kabul edemez ve bu sonu inkâr ederler. Gelecekle ilgili öngörülerde bulunan kişi ne olacağını bilir lakin ne yapması gerektiğini bilemediği için devamlı olarak bir ikilem yaşar ve Kassandra üzere her gün ıstırabına ıstırap ekler. En sonunda bu durum kişinin ruh durumunu etkilemeye başlar.

Psikanalist Melanie Klein, kişinin kendi ruh durumunu koruyabilmek için aşikâr savunma düzenekleri geliştirdiğini söylemiştir. Klein’e göre insanların bu biçimde durumlarda kullandığı en kuvvetli savunma düzeneği ise inkârdır. Beşerler inkâr yardımıyla ortaya çıkan yeni ayrıntıları reddediyor ve kendine olan inançlarını sağlamlaştırarak oluşabilecek gerilimli ortamları daha aza indirebiliyorlar. Bu manada beşerler da Apollon tarafınca cezalandırılmış Kassandra’nın damgasına sahiptirler. Hatta insanların kendilerine olan inançları o kadar fazladır ki muhteşem egolarının yıkıcı tesiri Kassandra’ya azap eden ilah Apollon üzere insanlara her gün azap etmektedir.

Bilginin reddedilmesi insanların gerilimlerini azaltmaya yardımcı olduğu için biroldukça alanda karşımıza çıkar. Örneğin siyasette, ekseriyetle hükümet yetkilileri ellerindeki gücü kaybetmek istemezler. Bu yüzden birtakım vakit içinder yeni ayrıntıları reddedebiliyorlar hatta kimi vakit kendilerine bu bilgiyi veren vazifelileri cezalandırarak reaksiyonlarını gösteriyorlar. Watergate olayı siyaset alanında bilgi reddinin en kıymetli örneklerinden biri olabilir. birebir vakitte Kassandra terimi, siyasette olduğu üzere iktisatta de çok değerli bir yerdedir. Bu terim dünya borsalarında yükselişleri ve düşüşleri, bilhassa borsadaki çöküşleri iddia edebilenler için kullanılır. 1990 yılında borsa yükselişinin balon olduğunu anlayan ve bu bahiste yatırımcıları tekraren uyaran Warren Buffett Wall Street’in Kassandra’sı lakabını almıştır ancak doğal ki bu lakap borsadaki balon patlayıp birfazlaca yatırımcı ziyan ettikten yani iş işten geçtikten daha sonra verilen bir lakaptır. Zira Kassandra sendromu ileri sürüldüğünde diğerleri tarafınca inanılmayan daha sonrasında ise gerçekleşerek insanları şaşırtan makûs ve üzücü olaylar için kullanılan bir tabirdir. Bunu da riskli süreçleri ortasında barındıran piyasalarda çoğunlukla nazaranbilir.

Peki, beşerler niye ihtarları dikkate almak istemezler ve iş işten geçtikten daha sonra ah vah ederek üzülürler? Ana sebeplerden biri riski azaltmak olsa da bunun da altında kimi sebepler vardır. Bu sebepler şöyle sayılabilir:

  • Değişime Karşı Direnç: Şayet değişim bireyin beklentileri ve çıkarlarıyla uyuşmuyorsa kişi yeni bilgilere karşı direnç göstermeye ve o ayrıntıları inkâr etmeye başlar. Zira yeni bilgiler insanların aşina oldukları şeyleri ve bu aşinalık hududunda hissettiği rahatlığı baskılamaya başlar.
  • Yeni Bilgilere Karşı Direnç: 1960 yılında psikolog Peter Wason insanların ayrıntıları mevcut fikir, önyargı ve inançlarına uyacak biçimde aradıklarını ve buldukları yeni ayrıntıları de bu türlü değerlendirdiklerini ortaya koymuştur. Ayrıyeten beşerler kendi fikirleriyle eşleşen ayrıntıları aktif olarak arama, yorumlama ve saklama eğiliminde olduğundan da bahsetmiştir. çabucak sonrasındaları üstte anlatılan bu hususa “Doğrulama Yanlılığı” ismi verilmiştir. Birinci başta bilişsel psikoloji alanında kullanılan bu terim vakit içinde davranışsal iktisat alanında da kullanılmaya başlanmıştır. Davranışsal iktisada nazaran; yatırımcılar mevcut görüşlerini doğrulayan ayrıntıları ararlar, kendi görüşlerini çürüten gerçekleri ve dataları bakılırsamezden gelirler ve kendi bilişsel önyargılarına bakılırsa yatırım kararları alırlar. Öbür bir değişle doğrulama yanlılığında taraflı araştırma, taraflı yorumlama ve taraflı bir geri çağırma vardır. Birtakım vakit içinder bu türlü düşünmek verimli olabilir. örneğin, beşerler kendi kanısının öteki kanılar tarafınca desteklendiğini gördüğü vakit benlik hürmeti kazanmaya başlayarak yaptığı iş için çok motive hissedebilirler ve çelişkili inançlar olmadığı için kendilerinde ortaya çıkacak olan gerilimi daha aza indirebilirler. Ayrıyeten fazlaca fazla bilgi daha fazla mümkünlük ortaya çıkaracaktır. Beşerler da bu olasılıklar içerisinde kaybolarak gereğinden çok vakit kaybetmek istemezler. Lakin vakit kaybetmemeye çalışırken birfazlaca kıymetli bilgiyi göz gerisi edilebilir. Göz gerisi edilen bu bilgiler ömrün her alanındaki kararları olumsuz etkilerken yatırımcılar için ne yazık ki aşikâr problemler yaratabilir. Zira bahsetmiş olduğumiz davranış tek taraflı ve kendi kendini güçlendiren bir döngüdür. Bunun niçini ise; yatırımcılar yalnızca aldıkları kararların doğruluğunu destekleyen yorumlara dikkat ettiği için kararlarının gerçek olduğundan her vakit emindirler ve onlara bakılırsa kendi doğrularını destekleyen epey fazla görüş vardır. Bir manada yatırımcının kendisine ve aldıkları kararlara çok güvenmesinin sebeplerinden biridir. Bundan ötürüdır ki piyasalarda Boğa görüşüne sahip olanlar her şartta piyasanın yükselmesi için sebep bulurken; Ayı görüşüne sahip olanlar daima düşüş eğilimini savunurlar. Bu döngüden çıkabilmek için yatırımcıların ters görüşlere bilhassa bakması ve kendi görüşünün zıttı soruları sormaya çalışması gerekmektedir.
  • İyimserlik Önyargısı:
    • Aciliyet Eksikliği: İnsanların bir uyarıyı dikkate almaya istekli olması, bir dereceye kadar ikazın aciliyetine bağlıdır. Uyarılan olayın gerçekleşme ihtimali uzak bir gelecekteyse, ihtar ciddiye alınmayabilir. Fakat ihtar dikkate alındığında ise büyük ihtimalle artık epeyce geçtir zira uyarılan husus ne yazık ki olmuştur. Michael Burry’i tanıyor musun? Şayet tanımıyorsanız da kıymetli değil aciliyet eksikliğiniz geçtiği vakit tanırsınız. (
      😊
      )
    • Uyarıcının Düşük Otoritesi: İnsanlar yeni bir bilgiye inanmak yahut evvelki inançlarını değiştirmek zorunda kaldıklarında otorite sahibi olan şahıslara daha fazla güvenirler. Zira kısa karar verme süreçlerinde itimat değerlidir ve beynin soracağı birinci soru bu ihtarın kim tarafınca yapıldığıdır. Bu yüzden de bu biçimde durumlarda uyarıyı kimin verdiği ihtarın ana temasından daha kıymetli bir hale gelir. Şayet uyarıyı yapan kişi tanınmıyorsa uzman ve sağlam olmadığı düşünülerek ihtarının reddedilmesi daha mümkündür. Michael Burry’nin 2008 krizindilk evvel yaptığı tüm ikazlar bu yüzden devamlı boşa gidiyordu. Zira mesken fiyatlarının devamlı artacağını söyleyen değerli otorite sahiplerinin yanında Burry’nin teklifleri inançsız kalıyordu. Ayrıyeten insanların Burry tanımak için bir aciliyetleri de yoktu. Fakat kriz daha sonrasında yani iş işten geçtikten daha sonra Michael Burry piyasalarda en uzman şahıslardan biri haline geldi ve günümüzde yaptığı rastgele bir makus açıklama gazetelerde “2008 Krizini Bilen Kâhin Burry…” diye yer bulmaktadır.
    • Uyarılan Olayın Düşük Mümkünlüğü: Daha evvel hiç gerçekleşmemişse yahut gerçekleşme ihtimali düşükse beşerler ekseriyetle bu mümkünlüğü umursamazlar. Michael Burry 2008 yılındaki kriz için insanları uyarırken kimi beşerler onu tanımadıkları için kimileri da uçan piyasaların düşme ihtimalinin düşük olduğuna inandığı için yeni ayrıntıları reddediyordu. Aslında reddettikleri ve ikazları görmezden geldikleri devirde kriz gerçekleşiyordu yalnızca patlayıp herkes tarafınca hissedilmesine hayli az kalmıştı. Burry 2008 krizini anlatırken şöyleki demiştir: Bu bir uçak kazası izlemek gibiydi…
    • Deneyim Eksikliği: Birisi bir olay hakkında ihtar ve yeni bilgiler yayınlarsa ve bunlar geçmişte yaşanmış birtakım olayların anısını uyandırıyorsa bu ikazları ciddiye alınması olasıdır. Zira insanların yaşadığı misal olaylar yardımıyla beyin bu olayların karşılaştırmalarını daha rahat yapar ve ihtarın kıymetli ya da kıymetsiz olduğuna daha kolay karar verebilir. Morgan Stanley’in New York’taki Dünya Ticaret Merkezinde yani İkiz Kulelerde patlama olmadan evvel ofisleri vardı. 1993 yılında kuleler birinci kere akına uğradığında firma bu şekil bir hücumun gelecekte tekrar olabileceğini var iseyarak süratli ve inançlı biçimde binayı boşaltabilmeleri konusunda uygun tatbikatlarla çalışanlarını eğitmiştir. 2001 yılında Kuzey Kulesine atak olduğunda Güney Kulesindeki çalışanlar çok süratli bir biçimde binayı tahliye etmişler ve birkaç dakika daha sonra da Güney Kule vurulmuştur. Bu eğitim yardımıyla 2700 Morgan Stanley çalışanlarından birçoğu kurtulmuş fakat ne yazık ki 13 çalışan o taarruzda hayatını yitirmiştir.
    • İnkâr: İnkâr insanın en değerli savunma sistemlerinden biridir. Zira bu sayede tasa etmekten kurtulurlar. Yatırımcıların piyasada olan düşüşün gerçekliğini fark etmelerinin uzun sürme sebeplerinden biridir. Gerçekliği inkâr ettikleri için var olan düşüşü ekseriyetle satın alma fırsatı olarak görürler. İnkâr basamağındaki (inkâr-öfke-pazarlık-depresyon ve kabul basamakları, yatırımcının kaçan yükselişlerde ve satma fırsatlarında geçirdiği ruhsal aşamalardır) yatırımcı piyasalardaki düşüşe karşı öfkeli değildir hatta kendisine bir alış fırsatı yarattığı için piyasalara minnet duymaktadır. Ayrıyeten duyduğu bu minnet yatırımcıyı optimistlik önyargısına da sürükleyebilmektedir.
 
Cevap yazmak için giriş yap yada kayıt ol.
Üst